Over de taal van
Den Ham ('n Ham)

De taal van Den Ham: Twents of Sallands?

Het oranje gebied op de streektaalkaart van Nederland uit de Bosatlas is het gebied waar een variant van het Nedersaksisch wordt gesproken die Gelders-Overijssels genoemd wordt. Iets meer naar het oosten begint het gebied van het Twents-Graafschaps; dat is rood, en nog verder naar het oosten ligt een gebied waar de taal nog meer typisch Twentse kenmerken heeft: in het licht oranje gebied spreekt men dus een nog Twentser Twents.

Naar: de streektaalkaart uit De Bosatlas van Nederland. Groningen 2007.

Deze kaart is gebaseerd op de dialectkaart die Jo Daan in 1968 tekende voor de Atlas van Nederland. Den Ham ligt niet ver van het rode gebied van het Twents-Graafschaps. Op andere kaarten, die we hieronder afdrukken, is dat duidelijker te zien.

Binnen Overijssel kan de grens tussen het oranje en het rode gebied beter worden aangeduid als de grens tussen het Sallands en het Twents. Jo Daan trok deze grens op basis van het verschil tussen vuur = Ned. vuur ten westen, en veur = Ned. vuur ten oosten. Zij baseerde zich hierbij op de grens die Bezoen in 1948 (in Taal en volk van Twente, p. 194 e.v.) heeft getrokken. In Den Ham wordt volgens de informanten van het Woordenboek van Overijssel veur gezegd: zowel veur als veurkörf ‘vuurkorf’ en veurpot ‘vuurpot’ zijn opgegeven. Op grond van dit criterium is de taal van Den Ham dus Twents te noemen.

In de buurt van deze grens ligt ook de huus-hoes-grens; die loopt ongeveer van noord naar zuid dwars door de provincie (zie de kaart hieronder): hoes ten oosten (Twents), huus ten westen. De rode stip op de kaart hieronder is Den Ham.

Huus-hoes/ muus-moes-kaart van G.G. Kloeke. Uit: Kloeke, G.G., ‘De taal van Overijssel.’In: Engelen van der Veen, G.A.J. van, G.J. ter Kuile en R. Schuiling (red.), Overijssel. Deventer 1931, p. 840.

Den Ham lijkt op deze kaart in een hoes-enclave van in het Sallandse huus-gebied te liggen. De Hammer informanten voor het Woordenboek van Overijssel gaven voor ‘huis’ zowel huus als hoes op, beide vormen even vaak. Ze geven aan zowel hoesslachter als huusslachter te zeggen, en zowel weeshuus als weeshoes. ‘Huis’ is hoes, maar even later schrijven ze: biej oons in huus. We mogen aannemen dat niet een en dezelfde informant de ene keer huus en de volgende keer hoes zegt, maar dat de ene informant hoes en de andere huus zegt. 
De situatie op de kaart uit 1931 is nog niet veel veranderd, maar omdat in Den Ham inmiddels zowel hoes als huus wordt gezegd, moet de grens tussen het Sallandse huus- en het Twentse hoes-gebied nu door en niet langs Den Ham worden getrokken.

Lees hier het hele artikel over de taal van Den Ham.